Từ những diễn giả của kênh podcast nổi tiếng “Geek Chic’s Weird Science” đến cuốn sách trả lời cho tất cả các câu hỏi mang tính khoa học mà bạn không bao giờ biết rằng mình nên hỏi.

Lliana Bird và Dr Jack Lewis thảo luận về các hiện tượng kỳ lạ và siêu thực từ sâu thẳm đại dương đến vũ trụ xa xôi, từ những góc tối trong giỏ đựng đồ giặt đến các ngăn tủ lạnh bị lãng quên. Gói ghém những sự thật và những câu chuyện bất thường tưởng chừng như ngớ ngẩn, mỗi chủ đề với những kiến thức hấp dẫn này được kể bằng sự hài hước và hóm hỉnh không thể bắt chước của nhóm Geek Chic.

Chuyến phiêu lưu vui nhộn qua những điều kỳ quái của thế giới khoa học, Những con chuột hát khúc tình ca mang đến các vấn đề nặng ký gồm cá mập yêu thích nhạc heavy metal, quần jeans ống bó đe dọa tính mạng, ngày tận thế của loài sứa, và tất nhiên cả những con chuột biết hát trong tiêu đề.

Lliana Bird là người dẫn chương trình truyền hình và phát thanh với tiết mục hằng tuần trên Radio X (trước đây là Xfm). Cô viết blog thường xuyên cho trang Huffington Post, và là một người say mê khoa học với bằng cử nhân Tâm lý học Thực nghiệm. Lliana tin rằng khoa học có thể là loại nhạc rock’n’roll mới, và đang thực hiện một nhiệm vụ hơi khó khăn để chứng minh điều đó. Cô cũng là người đồng sáng lập tổ chức “Help Refugees” (Hỗ trợ người tỵ nạn).

Dr Jack Lewis đã nghiên cứu khoa học thần kinh tại trường đại học, tiếp tục quét não trong ba năm để lấy bằng PhD. Jack là người dẫn chương trình khoa học trên nhiều chương trình truyền hình, đỉnh cao là series về não của riêng anh trên kênh kỹ thuật số mới độ-phân-giải-cực-cao: Insight.tv.

Lliana và Dr Jack gặp nhau vào năm 2014 khi đang làm việc trong một chương trình tâm lý của kênh BBC, và ý tưởng về podcast giành giải thưởng, “Geek Chic’s Weird Science” của họ ra đời. Cùng nhau, họ đã giới thiệu đến hàng ngàn thính giả về thế giới khoa học kỳ lạ và tuyệt vời của mình.

‘Cuốn sách là cuộc phiêu lưu tuyệt vời qua những hành lang kì lạ, đáng ngạc nhiên, và đôi khi gây sốc của các nghiên cứu khoa học. Tôi thích nhất là nghiên cứu chứng minh rằng cá vàng được-huấn-luyện-trước có thể phân biệt hai bản nhạc “Toccata and fugue in d minor” của Bach và “The rite of spring” của Travinsky. Tôi có những đồng nghiệp hàn lâm không thể làm nổi điều đó.’

Brian Cox

‘Từ những con cá mập thích nhạc Ac/Dc đến những con gián được điều khiển từ xa, cuốn sách của Lliana và Dr Jack là một trò giải trí thú vị thông qua những góc nghiên cứu đầy hiếu kỳ – bằng cách cuốn vào một số ngành khoa học đáng kinh ngạc trên đường đi.’

Tom Whipple – Biên tập khoa học, The Times

***

Giới thiệu

Điều đầu tiên xuất hiện trong đầu bạn khi ai đó nhắc đến “khoa học” là gì? Có phải là những anh chàng xám xịt trong chiếc quần nhung ống loe, cặm cụi đánh vần công thức magnesium chloride? Hoặc dành hàng giờ bất tận cúi mình trên bảng tuần hoàn, toát mồ hôi lạnh khi vật lộn ghi nhớ các nguyên tố?

Nếu vậy, hãy suy nghĩ lại nhé! Khoa học có thể rất vui, thú vị, và (chúng tôi dám nói rằng) thậm chí rất rock‘n’roll. Những gì bạn cần là một cái sàng nhỏ để lọc bỏ những thứ nhàm chán và giữ lại những điều thú vị, hài hước, và hoàn toàn kỳ quặc – như chuyện giả mang thai của gấu trúc, cách phát hiện một kẻ tâm thần, hoặc những con cá mập yêu thích nhạc heavy metal.

Với niềm tin được sẻ chia này, đầu tiên chúng tôi tạo ra các chương trình podcast*, và sau cùng là cuốn sách này – mang mục tiêu làm sáng tỏ những điều lạ lùng, hài hước, và hấp dẫn mà bạn chưa bao giờ được học ở trường hoặc trong các cuốn sách khoa học.

Xuyên suốt các chương sách, chúng tôi sẽ mang tới cho bạn một số câu chuyện khoa học đáng kinh ngạc, khó tin mà chúng tôi đã trải qua, cũng như một vài quan điểm cá nhân sâu sắc và độc đáo trong thế giới khoa học. Vậy chúng tôi là ai? Và tại sao chúng tôi – một DJ radio và một tiến sĩ khoa thần kinh học – quyết định mạo hiểm đi đường vòng vào thế giới khoa học mới mẻ thú vị này? Hãy để chúng tôi giới thiệu bản thân:

LLIANA

Tôi luôn bị thu hút bởi thế giới khoa học rộng lớn. Tôi tin rằng cha tôi, với bộ não lạ lùng nhưng logic, đã để vô số những cuốn sách vật lý lượng tử rải rác quanh phòng khách, hoặc những bản sao các tạp chí khoa học cho chúng tôi đọc trong lúc thoa phấn lên chiếc mũi nhỏ của mình. Mẹ tôi, em gái, và tôi cũng chia sẻ nỗi ám ảnh về thế giới tự nhiên – sưu tầm những con bọ, giải cứu những con chim bị thương, hay thăm thú các khu bảo tồn động vật bất tận.

Nhưng tôi cũng sở hữu những đặc điểm khác, những thứ hoàn thiện bản thân tôi, một người yêu thích chưng diện những bộ đồ lập dị, tham dự các lễ hội âm nhạc để nhảy nhót với ban nhạc The Flaming Lips suốt đêm. Dường như tôi không phù hợp với khuôn mẫu của một người yêu khoa học (hoặc tôi cho là vậy).

Tôi vào đại học để học ngành Tâm lý học Thực nghiệm, và rồi tôi thực sự khám phá ra khoa học vui như thế nào – nghiên cứu sâu cơ chế của não bộ để giải mã tại sao chúng ta mơ, yêu, hay thậm chí phạm tội.

Sau khi tốt nghiệp, tôi đến với thế giới của radio, thỏa mãn nhu cầu khám phá tất cả các lĩnh vực khác nhau, gặp gỡ và phỏng vấn những người thú vị thuộc mọi tầng lớp, và vâng, thậm chí là chơi nhạc The Flaming Lips để kiếm sống.

JACK

Hơn 20 năm nghiên cứu bộ não con người, tôi cảm thấy chính mình ngày càng trở nên thất vọng bởi rào cản giao tiếp tồn tại giữa khoa học và thế giới thực. Những vị giáo sư hào-hoa-khuôn-mẫu, thuyết giảng cho đám đông từ tháp ngà khoa học của mình, thích nhồi nhét các thuật ngữ kỹ thuật gây nhiễu. Họ luôn khiến tôi cảm thấy đó là một phương tiện vô năng trong việc làm say mê trí tưởng tượng của con người bằng những điều kỳ diệu từ khoa học. Quan sát này đã thôi thúc tôi luôn cố gắng chia sẻ sự hào hứng của mình về những đột phá khoa học với những người khác theo cách dễ tiếp cận hơn, cố gắng hết sức để trò chuyện “đơn giản” mọi lúc.

Nhiều lĩnh vực truyền thông có xu hướng cố gắng “bình dân hóa” khoa học, trong nỗ lực làm cho nó trở nên dễ hiểu hơn đối với công chúng, thay vì chỉ sử dụng thuật ngữ đơn giản hơn để mô tả. Tôi cảm thấy điều này rất thiếu tôn trọng độc giả. Tệ hơn nữa, cách tiếp cận này thường dẫn đến các phần quan trọng của câu chuyện bị mất đi, và có thể xuất hiện hiểu lầm. Kết quả cuối cùng thường là phiên bản biến dạng về một phần nhỏ của câu chuyện, thay vì toàn bộ câu chuyện dựa trên sự thật. Khi điều đó xảy ra, tôi thực sự rất buồn, thế nên tôi đã rất cố gắng để không rơi vào những cái bẫy đó trong suốt sự nghiệp của mình. Hy vọng tôi sẽ thành công trong vấn đề này, nhưng đó phải là do bạn đánh giá!

Tôi tin chắc rằng nếu một người không hiểu vấn đề khoa học trong một bài báo, trách nhiệm sẽ đặt thẳng lên vai người viết chứ không phải độc giả. Trong hơn 10 năm qua, tôi đã nắm bắt mọi cơ hội để giảng giải khoa học tuyệt vời một cách rõ ràng, hấp dẫn, và chính xác nhất có thể qua TV và radio, trong sách, blog, hoặc các buổi nói chuyện. Trong những năm gần đây, mong muốn thực hiện một số podcast luôn ấp ủ trong tâm trí tôi, nhưng cơ hội dường như không bao giờ tới. Cho đến khi tôi kết thúc công việc cố vấn khoa học cho một chương trình TV mà Lliana đồng thuyết minh.

LLIANA

Tôi nhớ lần đầu tiên gặp Jack – đó là trên trường quay của một chương trình truyền hình mà tôi thuyết minh, và ấn tượng ban đầu của tôi là một sự khuây khỏa lớn. Chương trình được thiết kế để đưa các hiện tượng tâm lý vào bài kiểm tra cho mọi người, và mặc dù tôi học ngành Tâm lý học Thực nghiệm ở đại học, nhưng đã hơn 10 năm kể từ lúc tốt nghiệp. Nói rằng tôi là một kẻ tay mơ thì vẫn là một lời nhẹ nhàng. Vậy, đây chính là một tiến sĩ trẻ – được giới thiệu với tư cách là “chuyên gia não bộ” đằng sau hậu trường – người sẽ hướng dẫn tôi và đảm bảo tất cả các phần khoa học thực tế hoàn toàn chính xác. Phù.

Khi tuần quay phim diễn ra, tôi nhận thấy rằng Jack và tôi có nhiều điểm chung hơn chỉ là tình yêu với ngành tâm lý học. Vâng, chúng tôi đều là những kẻ ghiền trò thú-tội (confession), nhưng chúng tôi cũng nhìn khoa học một cách năng động, thường là vui nhộn và đôi khi kỳ quặc. Càng trò chuyện nhiều, chúng tôi càng băn khoăn – liệu có chắc rằng chỉ có chúng tôi mới chia sẻ quan điểm này? Sau cùng, Giáo sư Brian Cox nhanh chóng trở thành sự chọn lựa số một, và “geek chic – phong cách mọt sách”* là xu hướng mới nhất.

Sẽ ra sao nếu chúng ta lấy những câu chuyện kỳ quặc và lạ lùng nhất từ thế giới khoa học – những câu chuyện có nền tảng khoa học thực sự, và đưa chúng vào thế giới thực một cách vui vẻ nhẹ nhàng? Liệu chúng tôi có thể lôi kéo mọi người vào nhiệm vụ này? Liệu chúng tôi có thể thuyết phục thế giới rằng khoa học là một điệu rock‘n’roll mới? Tôi lập tức mời Jack tham gia chương trình radio trên Xfm, mỗi tuần một lần, để mang những tin tức kỳ lạ nhất, tuyệt vời nhất từ thế giới khoa học đến cho những thính giả rock‘n’roll đáng yêu của mình.

Chúng tôi sớm nhận thấy rằng mình được phép tha hồ lựa chọn. Từ những con mèo yêu âm nhạc cổ điển đến lý do bia có thể tốt cho bạn, thế giới khoa học đang tiếp tục đưa ra những nghiên cứu mới thú vị nhằm thỏa mãn sự khao khát của thính giả.

Chúng tôi thích thú đến nỗi quyết định tìm hiểu sâu hơn và biến kênh radio nhỏ này thành một kênh podcast hằng tuần tên là “Geek Chics Weird Science”. Chúng tôi tìm thấy chính mình thông qua những thính giả từ khắp nơi trên hành tinh – kể cả những nơi xa xôi như Trung Quốc, Mỹ, và New Zealand. Khi kênh podcast phát triển, sự giúp đỡ ủng hộ của những thính giả trung thành và niềm tin của chúng tôi rằng khoa học thực sự là thứ có thể thu hút bất cứ ai cũng phát triển theo. Từ đó, bước đi tự nhiên tiếp theo là mang nó vào một cuốn sách…

JACK

Điều tốt đẹp nhất khi thực hiện một kênh podcast hằng tuần suốt nhiều tháng chính là ý nghĩa của tiến trình. Trong những ngày đầu, chúng tôi đối đầu với nhau vì các quyết định về biên tập: tôi đấu tranh cho những câu chuyện có giá trị khoa học lớn nhất, còn Lliana chiến đấu cho những câu hỏi khơi mào cuộc trò chuyện, những tiết lộ trái ngược, những sinh vật dễ thương lông mượt.

Cô ấy khéo léo loại bỏ bất kỳ câu chuyện nào được tôi gợi ý nhưng bị rơi vào chiếc bẫy có-giá-trị-về-mặt-khoa-học nhưng hoàn toàn vô nghĩa đối với công chúng phi khoa học. Trong những tháng đầu tiên tôi đã bị sốc bởi rất nhiều lời đề nghị của mình rơi vào loại này. Tôi thực sự nghĩ rằng mình đã thất bại với trẻ con. Nhưng rõ ràng nhiều năm trời ở trong sự cô lập tương đối của một viện nghiên cứu thần kinh học hoặc nơi nào đó đã làm lu mờ quan điểm của bản thân tôi. Tôi đã học được rất nhiều từ những lần chọn lọc đầu tiên này. Về phần mình, tôi bỏ qua bất cứ điều gì mang tính giật gân nhưng không có bất cứ dữ liệu khoa học vững chắc nào hỗ trợ phía sau, hay bất cứ thứ gì mà sự thật khoa học đã bị trình bày hơi sai lệch trong phần tóm tắt nhằm làm cho câu chuyện có vẻ thú vị hơn. Sau vài tháng ngắn ngủi, chúng tôi chỉ đề xuất cho nhau những câu chuyện mà mình biết người kia sẽ chấp nhận. Nói cách khác, chúng tôi đã nhanh chóng tìm ra cách thấy được cả hai mặt của quá trình lựa chọn câu chuyện dùng để biên tập. Điều này khiến chúng tôi rất thỏa mãn. Có lẽ quan trọng hơn, podcast của chúng tôi dường như ngày càng tiến bộ.

Ngay từ đầu, chúng tôi đã rất thân thiết với nhau, rồi tuần trôi qua và tháng trôi qua, chúng tôi thấy rằng khi cuộc đối thoại ngày càng trôi chảy hơn, dường như càng ít dần những điểm dở khiến chúng tôi phải loại ra khỏi kênh podcast. Điều tốt nhất đối với tôi là việc khám phá toàn bộ bề dài, bề ngang và bề rộng của nỗ lực khoa học nói chung, thay vì bị giới hạn trong tài liệu khoa học thần kinh. Có rất nhiều nghiên cứu hấp dẫn về tất cả các loại sinh vật, vật liệu và công nghệ mới, bên ngoài vũ trụ, dưới biển, về khí hậu, hệ sinh thái, thực phẩm, sức khỏe và hành vi của con người mà tôi thường không để ý đến. Và tôi nhận thấy rằng cuộc sống của mình đã được cải thiện rất nhiều với tất cả những kiến thức bổ sung này. Cụ thể hơn, tôi sẽ không bao giờ bí những mẩu chuyện thú vị để tán gẫu trong quán rượu, câu lạc bộ, một lễ hội hoặc sân ga tàu điện ngầm London, chắc chắn là vậy.

Đó là một chút về chúng tôi – bây giờ đến cuốn sách. Vài trăm trang tiếp theo được lấp đầy bằng một số nghiên cứu gây giật mình mà chúng tôi phát hiện ra trong ba năm làm việc trên kênh podcast của mình (dĩ nhiên bao gồm cả những chú chuột hát tình ca như trong tựa đề), cũng như rất nhiều câu chuyện hoàn toàn mới mẻ mà chúng tôi chọn ra, với hy vọng sẽ khiến bạn cười ngặt nghẽo hoặc thở hổn hển, hoặc bạn sẽ chia sẻ với bạn bè.

Bạn có thể nghiền ngẫm nó trên giường ngủ, trên xe, hay trong nhà vệ sinh – chẳng sao cả. Bạn có thể sử dụng những câu chuyện này như một cách tuyệt vời để khơi mào cuộc trò chuyện trong lúc lúng túng, hoặc đơn giản chỉ để phá tan sự lạnh lẽo ở trạm xe buýt (ai mà không muốn biết tại sao lũ vẹt lại thích nhạc của The Scissor Sisters?). Bạn cũng có thể sử dụng nó như một bí kíp để lấy le với lũ bạn khi bọn họ trò chuyện một cách tự phụ (chúng tôi đã dùng câu chuyện Trọng lực Cầu vồng vài lần – nó có tác dụng đó!).

Hơn hết, chúng tôi hy vọng bạn thích đọc nó nhiều như chúng tôi thích viết nó. Chúng tôi sẽ đưa bạn vào một cuộc hành trình xuyên qua tương lai, đi vào tâm trí của những kẻ giết người tâm thần, và đến tận cùng không gian vũ trụ. Chúng tôi sẽ nắm tay bạn khi chúng ta khám phá những động vật hoang dã kỳ quái nhất, những con robot điên rồ nhất, những loại thực phẩm kỳ lạ nhất, những kiểu tình dục kỳ dị nhất. Ồ, và chúng tôi sẽ kết thúc bằng việc chỉ cho bạn cách có thể làm được như siêu anh hùng yêu thích của mình.

Vậy nên, hãy thắt dây an toàn và sẵn sàng để tâm trí được thổi bùng bởi thế giới khoa học kỳ lạ và tuyệt vời.

Yêu thương, Lliana & Jack